Drugi plan rozwoju 6 -12 lat!

W pierwszych klasach szkoły podstawowej dzieci bardzo potrzebują zmiany. One same przechodzą przez specyficzny moment transformacji i przestają już być przedszkolakami.
Ok. 6 r. ż. kończy się u dziecka okres zwany przez Marię Montessori „chłonnym umysłem”, czyli czas, kiedy dziecko uczy się wszystkimi zmysłami poprzez doświadczanie otoczenia. Do głosu coraz bardziej dochodzi abstrakcyjny umysł dziecka, który jest w fazie nieustannego rozwoju. Dziecko doświadcza przejścia z poziomu fizycznego, sensorycznego do abstrakcyjnego, a dzięki swej wyobraźni są w stanie poznać rzeczy, których nie mogą zobaczyć.

Dziecko w wieku ok. 6 lat. potrzebuje poszerzenia otoczenia, w którym działa, przebywa i które eksploruje, dlatego tak ważne staje się w tym okresie wychodzenie na zewnątrz znanego dziecku świata. 

Kolejną bardzo ważną potrzebą dziecka w tym wieku jest budowanie społeczności. W tym okresie następuje zwrot ku moralnej  i intelektualnej stronie życia i zauważamy ich ogromną wrażliwości na sprawiedliwość. Rozwija się ich sumienie, a poczucie sprawiedliwości ma źródło w ich „Ja”, a nie w dorosłych, którzy im ją narzucają. Z biegiem czasu dziecko, kiedy dziecko osiągnie wyższy stopień rozumowania, nauczyciel musi dostarczyć mu wielu okazji do dyskusji i wyrażania własnego zdania. 

Dzieci w wieku 6-12 chcą zrozumieć i zmieniać świat i są przekonane, że mogą tego dokonać. Ich potrzeba w tym zakresie jest zaspakajana min. słuchaniem i czytaniem opowiadań o ludziach, którzy zrobili coś dobrego, książek biograficznych. Ważne są w tym okresie wzorce do naśladowania, a szczególnie chłopcy potrzebują męskiego modelowania.

Okres szkoły podstawowej, to czas stabilności, zdrowia i wzrostu. Dzieci nie zmieniają się bardzo fizycznie, raczej po prostu rosną. W konsekwencji mają  ogromną potrzebą aktywności fizycznej, która pomaga im budować poczucie własnej wartości oraz pewności siebie. Trzeba dzieciom w tym okresie rozwojowym pokazać sporty, które będą mogły uprawiać przez całe życie. 

W podejściu Montessori kluczowe pojęcia to SAMODZIELNOŚĆ i NIEZALEŻNOŚĆ. Dorośli muszą zrozumieć, że ich interweniowanie w obszary, w których dziecko jest już samodzielne, jest pomocą zbędną, która ogranicza rozwój. Nigdy nie powinniśmy pomagać dziecku w zadaniach, które potrafi ono wykonać samo. A rozwój nastąpi tylko tam, gdzie dziecko będzie mogło odczuć sukces wynikający z własnej niezależności. 

Czas pierwszych klas szkoły, to okres poznawania wartości pieniądza. Dzieci powinny samodzielnie organizować swoje małe przedsiębiorstwa, wychodzić z inicjatywą sprzedaży czegoś, co same wykonały, a ich klientami w sposób naturalny są rodzice i goście odwiedzający szkołę. Ważne jest, żeby dzieci zdawały sobie sprawę, co wpływa na wartość produktu i co wiąże się z jego wyprodukowaniem. Dlatego dobrą formą poznawania procesu tworzenia jest gotowanie w szkole. Może ono być powiązane z Wychowaniem Kosmicznym oraz Matematyką. Dzieci mogą poznawać kuchnie świata, a zarazem mierzyć, ważyć i obliczać ilość składników potrzebnych do przygotowania wybranej potrawy. Dzieci mogą uczyć się przedsiębiorczości organizując dla rodziców śniadania, podwieczorki, czy kawiarenki. 

W tym okresie zanika potrzeba powtarzania, tak ważna dla dzieci w przedszkolu. Dzieci jakby na nowo uczą się koncentracji. Począwszy od 6 r. ż. stają się bardziej rozporoszone i naturalnie tworzą wokół siebie pewnego rodzaju bałagan. Zdając sobie sprawę z tej cechy, nauczyciel nie może liczyć na to, że dziecko będzie wielokrotnie powtarzało zadanie, żeby utrwalić przerabiany temat. Zadaniem nauczyciela jest prezentowanie i utrwalanie materiału w różnorodny sposób. 

W naszych klasach powinno być obecne Życie praktyczne, ale już w innej formie, niż to miało miejsce w przedszkolu. Musi mieć ono sens i odniesienie do prawdziwego życia. Dzieci chcą wiedzieć, dlaczego wykonują daną pracę i w jaki sposób ona się im przyda. W przedszkolu powiemy: „nauczę cię przyszywać guzik”, w szkole: „nauczę cię przyszywać guzik, żebyś mógł zapiąć sweter”. Dobrymi zajęciami z zakresu Życia codziennego jest szycie pluszowych zabawek na sprzedaż, prace ogrodnicze, uczenie się używania narzędzi elektrycznych.

Jest to też szczególny czas rozwoju myślenia abstrakcyjnego i wyobraźni, dlatego M. Montessori stworzyła dla tej grupy wiekowej Program Kosmiczny, który wykorzystuje wyobraźnię, nie daje gotowych odpowiedzi, ale zmusza do poszukiwania ich samodzielnie. Ta koncepcja oparta jest na tym, że każdy  nas ma swoje specjalne „zadanie kosmiczne” do wykonania, a wszystko we wszechświecie jest ze sobą połączone i wpływa na siebie. „Dziecko jest budowniczym człowieka” mówiła Maria Montessori, ma nieograniczony potencjał i pragnie się uczyć. Naszym zadaniem jest pomóc mu to utrzymać.

W programie kosmicznym ogromną wartością jest rozwijanie poczucia wdzięczności dla ludzi, którzy dokonali odkryć naukowych, roślinom, które dają tlen konieczny do oddychania, słońcu, które daje Ziemi światło itd. Dziecko w wieku 6-12 lat może być odpowiednio edukowane, tylko w kontekście całej rzeczywistości. Wiedza na temat świata pomaga dziecku uporządkować rzeczywistość. Można ją porównać do wieszaka na płaszcz: jeśli go mamy, to możemy powiesić płaszcz, jeśli nie, to rzucamy go, gdzie popadnie. 

W procesie nabywania wiedzy o świecie niezwykle istotna jest możliwość wyboru. Program Montessori pozwala zbadać i odnaleźć te informacje o świecie, które są dla dziecka intersujące. Celem dorosłego nie jest dać wiedzę na temat wszystkiego, ale pozwolić dziecku samodzielnie poskładać te informacje, które posiada w całość. Musimy pamiętać, że jeśli dziecko czymś się zainteresuje, nie ma granic zgłębienia tego tematu.

Bardzo istotne jest, aby dzieci uczyły się pracować w grupach, ponieważ w wiek 6-12  jest okresem postrzegania siebie w odniesieniu do rówieśników i innych dzieci. Dzieci oddalają się od swoich rodziców, a czas spędzany z rówieśnikami zaczyna stopniowo przeważać. Szczególnie widoczne staje się to na etapie 9-12 lat, kiedy to potrzeba pracy z rówieśniaki jest szczególnie silna. Dlatego w klasie Montessori wybór stanowi fundament funkcjonowania. Dziecko powinno móc wybrać społeczną formę pracy (sam lub z kolegą, z którym kolegą), miejsce pracy (do pracy indywidualnej lub grupowej). 

Praca grupowa, to też okazja do rozwijania zdolności przywódczych. Jedną z form lekcji przywództwa, jest podzielenie klasy na 3 grupy, w których liderzy są odpowiedzialni za to, żeby każdy członek grupy wykonała swoje zadanie. Podobne umiejętności kształtują się tez, kiedy starsze dziecko wykonuje prezentację młodszemu lub podczas przedstawień teatralnych. Osobowość dzieci rozwija się poprzez poznawanie kultury, którą przedstawiamy dzieciom w perspektywie tego, co nas łączy, a nie co nas dzieli. To myślenie nie jest charakterystyczne dla osoby dorosłej, bo raczej myślimy w kategoriach różnic. Przedstawiając dzieciom kulturę, powinniśmy pamiętać o potrzebach ludzkich, które niezależnie od środowiska, w którym jest wychowany człowiek, są zawsze takie same. 

Fundamentalnym pytanie, które zadaje sobie dziecko w okresie rozwojowym 6-12 lat jest pytanie: DLACZEGO?, podczas gdy dla przedszkolaka było to pytanie: CO TO JEST? Uczeń szkoły podstawowej, to człowiek, który wychodzi poza swój mały świat i pragnie sięgnąć wszechświata. Rolą dorosłego jest prowadzić tego młodego człowieka w szacunku dla jego potrzeb, pomóc mu odkryć i zrozumieć świat, samego siebie i odnaleźć swoje miejsce w społeczeństwie. Kiedyś edukacja tworzyła ludzkie automaty, dziś jest potrzeba ludzi kreatywnych, myślących i świadomie podejmujących decyzje o sobie i otaczającym ich świecie. 

W Montessori edukujemy do życia, troszczymy się o istotę żywą i myślimy o szkole, jako o miejscu, gdzie się ją kształtuje. Życie działa samo z siebie i nie trzeba go aktywizować. Warunkiem jest coś, Montessori nazywała NORMALIZACJĄ. Znormalizowane dziecko poznamy po ty, że kocha świat i innych ludzi, chce współpracować i przestrzegać norm. Celem dorosłych edukujących dziecko, jest przygotować otoczenie i przygotować siebie.  Nasz sposób uczenia oparty jest osobie, a naszym zadaniem jest:

• – zrozumieć różne style uczenia się
• – indywidualnie dostosować polecenia
• – maksymalnie zwiększyć potencjał
• – aktywować umiejętności
• – rozwijać zdolność myślenia.

To jak dzieci się uczą wpływa na to kim będą, zatem nie jest obojętne do jakiej szkoły uczęszcza dziecko i w jaki sposób odbywa się edukacja. 

Fakty:

• – nie ma 2 takich samych osób
• – nie ma 2 osób, które uczyłyby się w taki sam sposób
• – uczymy się, kiedy jesteśmy zmotywowani
• – uczymy się wtedy, kiedy jesteśmy na to gotowi
• – uczymy się, kiedy jest ruch i jego koordynacja.

 
Tekst inspirowany wykładem Jennifer Spikner i  Paula Epstaina. Konferencja Montessori, Warszawa 2013 r.