Rozwój dziecka na podstawie koncepcji pedagogicznych Marii Montessori

Dziecko w wieku od 2,5 do 6 lat można porównać do rozwijającego się kwiatu: początkowo widać tylko pączek choć już ukształtowała się łodyżka i widać kolor, i kształt liści lecz jeszcze nie wiadomo jaki kwiat rozkwitnie z nabrzmiałego pączka. Mądry ogrodnik wie jak pielęgnować kwiat, wie, że potrzebna mu woda i światło. Zna też jego gatunek i specjalne wymagania.

Obserwuje jego wzrost i tak kształtuje jego otoczenie, aby kwiat miał jak najlepsze warunki do rozwoju. A kwiat rosnąc kieruje się naturalnie w stronę Słońca… W wieku 2,5 lat dziecko przechodzi z naturalnego, w jego rozwoju, etapu egocentryzmu i zaczyna dostrzegać otaczających je innych ludzi. Rodzice, a szczególnie mama, wciąż pozostają najważniejszymi osobami w otoczeniu dziecka, ale jest to już czas stopniowego nawiązywania i rozwijania relacji społecznych. Dziecko jest pełne sprzeczności trudnych do odgadnięcia: może być zamknięte, a za chwilę wylewne. W tym czasie najczęściej otoczenie dziecka wzbogaca się o środowisko przedszkolne. Trudno mu jednak na tym etapie odnaleźć się w grupie rówieśników.

Ok. 3 r.ż. zaczynają tworzyć się pierwsze silniejsze relacje z rówieśnikami. Jest to czas utrwalania tożsamości: np. ja chłopiec / ja dziewczynka. W tym okresie bardzo ważny jest ład i porządek w otoczeniu dziecka oraz niezbyt duża ilość bodźców, które je otaczają. Poprzez rozmowy z osobami dorosłymi i poznawanie reguł społecznych kształtuje się też wewnętrzny obraz świata dziecka. Dzieci 2,5-3 letnie uwielbiają wszelkie czynności mające na celu uporządkowanie otaczającego je świata. Zdarza się, że wybuchają awantury o to, że pasta i szczoteczka do zębów mają stać na środkowej półce, a nie tak jak roztargniona mama ustawiła – na najniższej. Dziecko z całą mocą dąży do samodzielności. „Ja sam!” – to najczęściej wypowiadane przez 2-3 latka słowa. Często dotyczy to czynności, których dziecko nie potrafi jeszcze samodzielnie wykonać i wówczas, jeśli nie zostanie wyręczone za szybko, będzie cierpliwie ćwiczyło się w doskonałości. Samodzielne ubranie skarpetek jest dla małych rączek i nóżek nie lada wyzwaniem! Dziecko w tym wieku doskonale potrafi samodzielnie pić ze szklanki, odstawiać na miejsce kubek ze szczoteczką do zębów, ubierać buty zapinane na rzepy, wieszać kurtkę na przedszkolnym haczyku.

Kolejną pasją 2-3 latka jest woda i trwające godzinami eksperymenty przy odkręconym kranie oraz codzienne czynności rodziców. Jeśli tylko maluch ma możliwość obserwowania swoich rodziców przy pracach codziennych, bardzo szybko chwyci za miotłę czy ściereczkę i będzie starannie wycierał, i zamiatał podłogę. Takie czynności rozwijają w nim poczucie własnej wartości: „Ja też potrafię posprzątać, tak jak mama!”. Wspaniałym polem działania, dzieci w wieku 2,5 lat i starszych, jest kuchnia. Wszelkie czynności związane z krojeniem, lepieniem, obieraniem i wreszcie pieczeniem i gotowaniem bardzo przyciągają uwagę najmłodszych.

Maluchy są bacznymi obserwatorami i naśladują z niepowtarzalnym wdziękiem i powagą zachowania
otaczających je dorosłych. Jest to też czas, kiedy dziecko może już mieć swoje małe obowiązki dotyczące życia rodzinnego czy grupy przedszkolnej. Będzie ono nimi zachwycone i poczuje się ważne jeśli pozwolimy mu, aby poprosił o coś w sklepie, czy sami poprosimy o przyniesienie z kuchni np. prawdziwego talerza. Wszystkie te dziedziny życia – nasze codzienne obowiązki – są w tym okresie fascynujące dla dziecka, a jednocześnie pozwalają na wspaniały rozwój jego intelektu, twórczego myślenia.

Dziecko rozwija się również fizycznie – ćwiczenie rączki, ćwiczenie koordynacji wzrokowo-ruchowej, rozwoju zmysłów (dotyku – np. woda ciepła i zimna, węchu np. dodawanie przyprawy do ciasta, smaku np. próbowanie soli kuchennej, słuchu np. słuchanie gotującej wody w czajniku). Dr Montessori słusznie zauważyła, że dziecko działa zgodnie z wewnętrznym planem budowy i rozwija się w sposób tylko sobie właściwy. Nie ma dwóch takich samych 3- latków!

W wieku ok. 3,5-4 lat dziecko staje się coraz bardziej częścią społeczności i zaczyna się z nią utożsamiać: „my chłopcy”, „my przedszkolaki”. Zabawy z koleżankami i kolegami nabierają formy odgrywanych scenek. Dzieci chętnie naśladują zachowania dorosłych, więc ważne jest, aby miały dobry przykład ze strony dorosłych – to co teraz zobaczą i usłyszą stanie się ich sposobem postępowania w najbliższych latach, a nawet pozostanie w nich już na zawsze.

Dzieci w tym okresie reagują jeszcze na trudne sytuacje w sposób bardzo emocjonalny, ale już coraz częściej potrafią je analizować i doprowadzać samodzielnie do ich rozwiązania. Potrafią dzielić się z innymi i odnajdują wielką przyjemność z harmonijnej współpracy. W tym okresie jednak dzieci często naśladują złe zachowania, łatwo się zniechęcają, upierają się. Wykazują też dużą ambiwalencję uczuć: potrafią wypowiedzieć słowa wielkiej miłości, a za chwilę wykrzyczeć „nienawidzę cię”. Dziecko coraz lepiej nazywa uczucia swoje i swoich bliskich: „czemu jesteś smutna, mamusiu?”. W tym czasie chłopiec silnie utożsamia się z własną płcią, a dziewczynka naśladuje mamę, a jednocześnie potrzebuje dużej afirmacji ze strony taty.
Dziecko w wieku 4 lat można nazwać wielkim odkrywcą.
Jest już na tyle samodzielne i pewnie czuje się w relacjach społecznych, że pragnie bez granic eksplorować i poznawać otaczający je świat. Nie zna jeszcze wielu zagrożeń, więc z rozbrajającą ufnością i ciekawością eksperymentuje. Uwielbia poznawać świat wszystkimi zmysłami choć w sposób bardziej świadomy niż we wcześniejszym okresie: sprawdza zapach, ciężar, kształt otaczających je przedmiotów. Szuka już pewnych prawidłowości, które sprawiają, że coś do siebie pasuje lub nie – zabawy z kolorami, układanie szeregów, budowanie konstrukcji. Jest to też okres zaciekawienia symbolami w otaczającym nas świecie.
Często w tym czasie następuje odkrycie liter i zdarza się, że dzieci zauważają, że pismo jest nośnikiem informacji, a nawet zaczynają już niezdarnie kreślić swoje imię i odczytywać krótkie wyrazy. W tym czasie procentuje wcześniejsza faza wrażliwości na język: dziecko potrafi się już sprawnie komunikować z otoczeniem i staje się bardzo rozmowne, „buzia mu się nie zamyka”, zadaje mnóstwo pytań i oczekuje natychmiastowych odpowiedzi. Potrafi błyskawicznie zmieniać tok rozmowy i poruszać jednocześnie wiele ważnych tematów. Dorosłemu trudno za nim nadążyć.
4-5 latek, to bogaty wewnętrznie mały człowiek, który ma ciekawe spostrzeżenia na temat świata i ludzi. Wyraźnie zarysowuje się już kształt jego osobowości. W tym wieku dziecko świadomie zna już historię swojego życia. Jest to czas fascynacji naturą i zachodzącymi w niej procesami. Dziecko fascynuje się w tym okresie swoimi prywatnymi odkryciami: że mucha ma 6 nóg, a masło z mleka krowy. Dostrzega przyczynę i skutek zjawisk zachodzących w przyrodzie, uwielbia wycieczki, kontakt z naturą, uwielbia wszystko co nowe.
Z cudownym entuzjazmem i bezkrytycznie przyjmuje każdą nową propozycję, ma mnóstwo pomysłów. Dziecko w tym wieku poszukuje regularności w otaczających je zjawiskach, a jednocześnie bardzo lubi przesadzać – „wysoki, aż do nieba”. Odnajduje przyjemność w tworzeniu własnych nazw dla przedmiotów i ludzi z bliskiego otoczenia.
Po 5 r. ż pojawia się umiejętność rozróżniania rzeczy dobrych i złych oraz tego co prawdziwe i zmyślone, co na serio, a co w żartach. Dziecko ma poczucie własnej wartości i wiarę we własne możliwości, ale też zmaga się z lękami, strachami i złymi snami. Ma poczucie rzeczy wiecznych i można z nim porozmawiać o śmierci. 5-6 latek wie już bardzo dużo o świecie, jest otwarty na zdobywanie wiedzy, potrzebuje dobrych przewodników i drogowskazów. To czas poznawania zasad moralnych i bacznego obserwowania osób dorosłych. Jest to czas tworzenia się poglądów na temat rodziny i wychowania. Opinie ukształtowane pozostają często fundamentem do tworzenia przekonań na całe życie. Ok. 6 r. ż dziecko wkracza w inna fazę rozwoju: zaczyna myśleć abstrakcyjnie i z całą mocą stara się zaznaczyć swoją indywidualność w grupie. Nie pasuje już do grupy przedszkolaków i trudno mu się z nimi dogadać. Ma inne potrzeby niż młodsi koledzy, pociągają je kolejne wyzwania. Jednak to, czego doświadczyło dziecko w ciągu pierwszych 6 lat życia, na zawsze będzie częścią jego osobowości.

Tekst opracowany przy współpracy z Magdaleną Dotkuś.